Biedt de speed pedelec een oplossing om, voor woon-werkverkeer, aan het nog steeds groeiende fileleed te ontsnappen? Dat was de kernvraag voor 365SNEL, een project in opdracht van het Vlaamse Departement Omgeving. Na bijna 2 jaar onderzoek kwamen KU Leuven en Mobi (VUB), met de steun van projectpartners AVERE Belgium en O2O, onlangs met het antwoord: ja, maar …

365SNEL omvatte een testvloot van ongeveer 15 speed pedelecs. Die vloot is bij 10 verschillende bedrijven en organisaties uitgezet, variërend in grootte (van klein bedrijf tot internationale groep) en in aard (van onderwijsinstelling tot ziekenhuis). De oproep voor testrijders werd steevast enthousiast beantwoord. Niet minder dan 520 kandidaten dienden zich aan.

Speed Pedelec Novicen

Toch opmerkelijk, een goeie 40% van die geïnteresseerden had nooit eerder met een elektrische fiets gereden, terwijl een kleine 30% nog nooit een (e)-fiets had gebruikt om te pendelen. Daartegenover stond een groep van 27,5% die (bijna) elke dag heen en weer fietste. En 17% van die 520 mensen had wel al ervaring met een speed pedelec.

Uiteindelijk werden 106 testrijders geselecteerd: 64% mannen en 36% vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 41 jaar. De voorkeur ging  daarbij uit naar voltijdse medewerkers die 3 weken hun auto zouden ruilen voor een speed pedelec. Het waren bij voorkeur speed pedelec novicen die tussen 15 en 35 km van het werk woonden. De gemiddelde rij-afstand kwam uiteindelijk uit op 21,6 km.

Geen 45 km/u

Alvorens zich in het avontuur te storten, werden de kandidaat-testrijders bevraagd, om uit te maken wat hen op voorhand motiveerde en wat ze als hindernis beschouwden om een speed pedelec uit te proberen. Onmiddellijk na de test en opnieuw enkele maanden daarna werden ze nog eens bevraagd, om uit te maken of het effectieve rijden met een speed pedelec die motivaties en hindernissen had veranderd. Dat onderzoek leverde enerzijds bevestiging op van en aantal resultaten uit eerder wetenschappelijk onderzoek. Anderzijds leidde het 365SNEL-onderzoek ook tot een aantal interessante, nieuwe bevindingen.

De belangrijkste motivatie om een speed pedelec uit te proberen voor de test was snelheid. Het gros van de kandidaat-testrijders bleek in de veronderstelling dat ze met een speed pedelec constant 45 km/u zouden kunnen rijden en dat ze daardoor veel tijdswinst zouden boeken.

In 365SNEL werden niet alleen de testrijders, maar ook de speed pedelecs zelf onder de loep genomen. Dit bracht aan het licht dat DE speed pedelec niet bestaat, maar je kunt de verschillende soorten wel grosso modo in 2 groepen onderbrengen. Modellen uitgerust met een 350W motor halen een cruisesnelheid van 30 à 35 km/u. Bij  deze speed pedelecs is het vrijwel onmogelijk om de maximale snelheid van 45 km/u te trappen. Speed pedelecs met een 500W motor halen een cruisesnelheid van 35 à 40 km/u en komen wel gemakkelijker aan het maximum.

Stiptheid  en genot troef

De testrijders zetten zich vrij snel over de teleurstellende snelheidsprestatie van hun voertuig heen omdat ze andere voordelen ervoeren. Met name de voorspelbaarheid van de reistijd was voor velen een enorme opsteker. “Met de auto vertrek ik om kwart voor 6 en kom ik om 6u05 op mijn werk aan. Ik zou natuurlijk veel liever om 7 uur beginnen, maar dat vergt met de auto anderhalf uur. En precies dat maakt voor mij de speed pedelec interessant”, aldus een 41-jarige testrijder die op 18 km van zijn werk woont.

Sommige testrijders maken er uiteindelijk geen punt van als de rit meer tijd in beslag neemt. Door te fietsen, hoeven ze verder geen tijd meer aan lichaamsbeweging te spenderen. Eén van de belangrijkste conclusies uit het onderzoek is daarbij dat de testrijders het fietsen een positieve, aangename ervaring vinden. Ze genieten van de natuur, de openlucht, … Omwille van de hogere snelheden moeten ze echt geconcentreerd rijden waardoor ze niet aan het werk denken. En zo komen ze zowel ‘s morgens op het werk als ‘s avonds thuis met een fris hoofd aan.

De belangrijkste hindernis die de fietsers voor de test vermeldden, was het prijskaartje van een speed pedelec. Daar waar bepaalde automerken tegenwoordig aanbiedingen onder de € 10.000 hebben, komen sommige speed pedelecs aardig in de buurt van die psychologische grens. Die hoge prijs heeft veel, zoniet alles te maken met de inaccurate regelgeving waaraan de speed pedelec onderworpen is.

Duur door Europese regels

De kern van het probleem is dat een speed pedelec een nieuw soort voertuig is dat zich niet in het korset van “oude concepten” laat wurmen. Het is geen fiets, het is geen bromfiets, het is een nieuw vervoermiddel. En toch proberen overheden halsstarrig de speed pedelec aan gedateerde regels te onderwerpen.

In de technische reglementering, die Europees is geharmoniseerd, is de speed pedelec onderworpen aan een homologatieprocedure ontwikkeld voor klassieke bromfietsen. Dat is een uiterst complexe, inadequate en peperdure aangelegenheid. Het is precies die homologatie die de prijs van een speed pedelec in de richting van een goedkope auto duwt. Die auto valt ook onder homologatie, maar de procedure is specifiek voor auto’s ontworpen, de fabrikant is er aan gewend en kan zijn goedgekeurde “type” in oplages met minsten vijf nullen verkopen.

Speed pedelecs vallen onder een homologatie voor brom- en motorfietsen van 1.036 pagina’s tekst, die grotendeels over het inperken van emissies en over veiligheidskenmerken gaat waar speed pedelecs geen uitstaans mee hebben. Zoals gezegd, inadequaat en peperduur en dat voor een “type” waarvan in het beste geval enkele duizenden zullen worden afgezet.

Visionaire ambtenaren

Niet alleen de speed pedelec in zijn geheel, maar tal van onderdelen zoals de remmen, het versnellingssysteem, de verlichting, de hoorn, de spiegel, enz. moeten worden gehomologeerd en mogen nadien enkel worden vervangen door identieke, gehomologeerde onderdelen. Het blijkt soms bijzonder moeilijk om aan geschikte onderdelen te komen. De koplamp is wat dat betreft het grootste pijnpunt. Of nog, de hoorn, oorspronkelijk bedoeld om het lawaai van een brommer te overstemmen. Bij de testrijders van 365SNEL luidde het bijna unisono: de hoorn op een speed pedelec klinkt zo agressief en angstaanjagend dat niemand hem gebruikt. De meeste fabrikanten zetten er vrijwillig een fietsbel bij, maar die klinkt dan weer te stil.

In die technische reglementering heeft de Europese Unie de speed pedelec gecategoriseerd als bromfiets. En dus hebben alle lidstaten slaafs die categorie overgenomen in hun wegcodes; alle lidstaten behalve België. Dankzij enkele visionaire ambtenaren bij de FOD Mobiliteit is de speed pedelec in onze wegcode niet weggezet als bromfiets “tout court”, maar is een aparte categorie gecreëerd: bromfietsen klasse P – Speed Pedelecs. Dat maakte het mogelijk om aangepaste verkeersregels te maken met nieuwe verkeersborden die, door gebruik van de letter P, speed pedelecs toelaten of uitsluiten. Bovendien maakte die aparte categorisatie het mogelijk om de speed pedelec aan dezelfde financiële stimuli te onderwerpen als klassieke (e)-fietsen.

Flexibele verloning

Terwijl in fietsparadijzen als Nederland en Duitsland oeverloos wordt gebakkeleid over wat en waar speed pedelecs wel of niet mogen, ontpopt België en met name Vlaanderen zich tot Europa’s enige, constante groeimarkt voor speed pedelecs. In 2017 werden er in Vlaanderen een goeie 4.500 geregistreerd, in 2018 was dat ruim 8.500 en vorig jaar werd de kaap van 12.000 gerond. Interessante vergelijking: in 2019 werd maar de helft zoveel volledig elektrische auto’s ingeschreven.

De hausse wordt sterk gedragen door interessante leasingmogelijkheden in het flexibel verloningssysteem. Volgens Wim Floré van fietsleasingbedrijf O2O en 3656SNEL projectpartner heeft de speed pedelec bij hen al een aandeel van 35%. En dat terwijl er nog altijd een bijzonder zwaar obstakel is. Bepaalde paritaire comités laten geen flexibele verloning toe of slechts tot aan het minimum barema. Dat verhindert fietsleasing bijvoorbeeld bij alle overheidsinstanties. Tijdens het 365SNEL Symposium van begin februari meldde een gemeenteraadslid dat zijn gemeente € 60.000 subsidie had ontvangen ten behoeve van CO₂ verlaging, maar niet in staat is fietsleasing aan te bieden aan zijn werknemers. Antwerpen en Mechelen bevinden zich in een gelijkaardige positie en zijn op zoek naar een “omweg”. En in het zieltogende mobiliteitsbudget is fietsleasing al helemaal geen haalbare kaart.

Weg of fietspad?

Een andere belangrijke bekommernis voor de test was verkeersveiligheid. Mensen vonden van zichzelf dat ze de verkeersregels voor speed pedelecs onvoldoende onder de knie hadden. Er was ook duidelijke bezorgdheid over de “hogere” snelheid, maar zoals eerder vermeld, was die vaak gebaseerd op een misverstand. Na de test bleef verkeersveiligheid een hindernis, maar om totaal andere redenen dan deze die voor de test werden vermeld. De testrijders raakten vrij snel gewend aan de hogere snelheid en voelden zich veilig dankzij de bredere banden en de stevige constructie van de voertuigen.

Ze voelden zich ook op hun gemak door de keuze tussen weg en fietspad, die de verkeersregels bieden. Als de snelheidslimiet op de weg 50 km/u bedraagt, mag een speed pedelec rijder zelf kiezen tussen weg of fietspad. Indien op de weg harder mag dan 50 km/u, zijn ze verplicht het fietspad te gebruiken.

Dit is wellicht een cruciaal element in het Belgische succes van speed pedelecs. In andere landen worden speed pedelecs van de fietspaden verbannen en moeten ze verplicht op de weg. Als die speed pedelecs echter, met een 350W motor, gemiddeld slechts 30 à 35 km/u, dan is dat een bijzonder onaangenaam, zelfs gevaarlijk snelheidsverschil met de auto’s en vrachtwagen waartussen men moet rijden. Dat verklaart de burgerlijke ongehoorzaamheid van sommige speed pedelec rijders in Nederland. Als ze liever op het fietspad rijden, halen ze hun nummerplaat er af, want tot dusver worden speed pedelecs nauwelijks herkend.

Nood aan campagnes

Na de test bleef verkeersveiligheid als barrière staan omdat de testrijders heel vaak negatieve ervaringen hadden met andere weggebruikers. Heel wat mensen kunnen een speed pedelec niet onderscheiden, kennen de verkeersregels voor die speed pedelecs niet en worden daardoor vaak nodeloos boos, soms zelfs agressief. Ook op speed pedelec gebruikersfora vind je talloze verhalen over grimmige automobilisten die soms zelfs niet nalaten om speed pedelecs de pas af te snijden of de kant in te rijden.

Aan 365SNEL ging een project vooraf waarbij dezelfde partners een uitvoerig rapport moesten maken over het potentieel van lichte, elektrische voertuigen.  Daarin werd toen al herhaaldelijk gepleit voor positieve campagnes om over speed pedelecs te informeren en om het negatieve imago van speed pedelecs te kantelen door promotiecampagnes en demonstratieprojecten ondermeer rond hoffelijkheid. Het 365SNEL eindrapport zal die aanbeveling ten aanzien van de overheid zonder twijfel nog luider laten doorklinken.

Richtingaanwijzers

Een andere aanbeveling die tot in den treure dient herhaald, is verbetering van de infrastructuur. De huidige fietsinfrastructuur is ontwikkeld in functie van fietsen en, we schreven het al, speed pedelecs zijn geen fietsen. Ze hebben meer plaats nodig en een effen wegdek, want op een speed pedelec komen putten en bulten echt veel harder aan. Ze hebben ook infrastructuur nodig die veel, veel minder conflictueuze situaties teweegbrengt met andere weggebruikers, zowel gemotoriseerde voertuigen als (e)fietsers en voetgangers.

De pannes en defecten tijdens het testen waren zeer divers en talrijk. Slechts één testperiode werd feilloos afgewerkt. Dat geeft aan dat de voertuigen nog sterk kunnen worden verbeterd. De testrijders hadden bovendien zelf ook een aantal suggesties voor verbeteringen. De vraag naar richtingaanwijzers klinkt bijna unisono want zo hoeven ze bij hogere snelheden het stuur niet los te laten om aan te geven waar ze naar toe willen. De spiegel die de speed pedelec doorgaans zo’n 10 cm verbreedt, staat vaak in de weg bijvoorbeeld in conventionele fietsrekken of op dat fietspad dat volgens het Vademecum Fietsvoorzieningen idealiter 1 meter breed moet zijn. Wie toch 45 km/u haalt, heeft dan weer last van een pijnlijke ruis in de oren. Tot slot is er vrijwel geen kritiek op de helmplicht. Iedereen blijkt die vrij plichtsgetrouw na te leven behalve nu en dan voor dat ritje naar de bakker om de hoek.

Ontdekking

Tot slot nog dit wat motivaties en hindernissen betreft, het 365SNEL onderzoek leidde tot één, nieuwe belangrijke conclusie. Competitiviteit is een motivatie om met de speed pedelec te pendelen. Speed pedelec gebruik leidt tot een bepaalde competitiviteit met zichzelf en met anderen. Testrijders daagden zichzelf uit door bijvoorbeeld op zoek te gaan naar kortere routes of te proberen het traject sneller te rijden. Of nog, ze gingen “wedstrijdjes” aan met andere weggebruikers of met hun partners, waarbij de speed pedelec bijvoorbeeld werd ingezet tegen een racefiets. Dit element kwam niet eerder in de literatuur voor en evenmin in de eerste bevraging van de testrijders. Het was pas na de testen dat dit relevant bleek. Literatuurstudie na de testen toonde aan dat het bevorderen van competitie,  door gamification* met smartphone-applicaties zoals Strava, een motiverend effect kan hebben op fietsgebruik. Het resultaat van 365SNEL lijkt er op te wijzen dat een soortgelijk effect mogelijk is voor speed pedelecs maar is verder nog niet onderzocht.

Onlangs werden alle testrijders nog eens bevraagd; 63 van hen vulden die finale vragenlijst in. Daaruit bleek dat 18 mensen nu een speed pedelec gebruiken om te pendelen, waarvan 13 voordien met de auto heen en weer reden. Dus ja, de speed pedelec is zeker een geschikt vervoermiddel om duurzaam te pendelen. Het 365SNEL project resulteerde in een kleine 20% testrijders die definitief kozen voor een speed pedelec om te pendelen, waarvan ongeveer 15% voormalige automobilisten, een mooie, zeer mooie aanvulling van het peloton (e)-fietsforenzen.

Enkele testrijders waren zo enthousiast dat 365SNEL hen inspireerde om de gebruikersgroep Speed Pedelec Vlaanderen op te richten. Eén van de oprichters, Peter Wuyts, kwam tijdens het 365SNEL symposium getuigen. Hij sloot af met de gevleugelde: “Vlaanderen is vandaag de groeipool voor de speed pedelec in de wereld; een virus dat kan uitdeinen zonder dat de Wereldgezondheidsorganisatie er een vaccin moet voor ontwikkelen.”

——————————————————

* Gamification is de toepassing van spelontwerp-elementen en spelprincipes in een niet-spel context. Het kan ook worden gedefinieerd als een reeks activiteiten en processen om problemen op te lossen door karakteristieken van spelelementen te gebruiken of toe te passen.